«Η Τουρκία προοδεύει αμετάκλητα προς τη δημοκρατία» είχε πει χαρακτηριστικά, τονίζοντας ότι μέτρο αναφοράς για το μεταρρυθμιστικό πακέτο ήταν «τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα και το κεκτημένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Ανάμεσα στα μέτρα εκδημοκρατισμού, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ήταν η μείωση από το 10% στο 5% του ορίου για την είσοδο ενός κόμματος στο Κοινοβούλιο, μία κίνηση που επιτρέπει την είσοδο σε αυτό και κουρδικών κομμάτων, η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας σε ιδιωτικά σχολεία όπου φοιτούν και παιδιά μειονοτήτων, η παράταση του επιτρεπόμενου χρόνου πραγματοποίησης διαδηλώσεων και, τέλος, ένα λιγότερο αναμενόμενο -για εμάς- μέτρο: η άρση της απαγόρευσης της μαντίλας στις εργαζόμενες σε δημόσιες υπηρεσίες (πλην των δικαστηρίων, του στρατού και της αστυνομίας).
Το τελευταίο μέτρο, που αντιστρέφει μία απαγόρευση η οποία βρίσκεται σε ισχύ στην τουρκική κοινωνία εδώ και περίπου 90 χρόνια, χαιρετίστηκε από τουρκικές ακτιβιστικές οργανώσεις ως κατάργηση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών που επιθυμούν να εργάζονται φορώντας μαντίλα. Για άλλους πάλι, και για πολλούς Δυτικούς άλλωστε, δεν είναι παρά ακόμη ένα δείγμα της σταδιακής ισλαμοποίησης της τουρκικής κοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση, το μεταρρυθμιστικό πακέτο Ερντογάν πέτυχε τον στόχο του. Στα μέσα Οκτωβρίου η ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διεύρυνση ήταν ευνοϊκή προς την Τουρκία και τελικά την Τρίτη η Ευρωπαϊκή Ενωση ξανάνοιξε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη γείτονα, ακόμη και αν αυτό έγινε «με μισή καρδιά», όπως σχολιάζει η γερμανική Deutsche Welle. Σύμφωνα με τον Ευρωπαίο επίτροπο για τη διεύρυνση Στέφαν Φούλε, η Τουρκία θα πρέπει να βελτιωθεί στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας της έκφρασης και της θρησκείας, καθώς και στην ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας. «Αν θέλουμε η Τουρκία να απαντήσει σε θέματα θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων, ας χρησιμοποιήσουμε το πιο αποτελεσματικό εργαλείο που έχουμε γι' αυτόν τον σκοπό» συμπλήρωσε, εννοώντας το «καρότο» της ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ποιον χώρο όμως πραγματικά διασφαλίζει η Ε.Ε. σε ένα κράτος-μέλος που εκδημοκρατίζεται «απελευθερώνοντας» τη μαντίλα; Είναι γεγονός ότι η Τουρκία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) συντηρητικοποιείται σε σχέση με την ισλαμική θρησκεία και αυτό δεν χαιρετίζεται από όλους ως σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Δεν λείπει, για παράδειγμα, σε πολλούς Τούρκους η ειρωνεία ότι για πολλές χώρες της Ε.Ε. με πληθυσμό μουσουλμάνων μεταναστών ως σεβασμός της δημοκρατίας θεωρείται η κατάργηση της μαντίλας και όχι η αποδοχή της. Τον Αύγουστο, το Ανώτατο Συμβούλιο για την Ενσωμάτωση της Γαλλίας πρότεινε την απαγόρευση της μαντίλας στα γαλλικά πανεπιστήμια, ενώ έκθεση του οργανισμού εξέφρασε ανησυχίες για τους φοιτητές εκείνους που αρνήθηκαν να παρευρεθούν σε μαθήματα μαζί με φοιτήτριες για θρησκευτικούς λόγους. «Η Ευρώπη θέλει μόνο να μας αφομοιώσει» διαμαρτυρόταν πριν από μερικά χρόνια ο αρθρογράφος της ισλαμικής εφημερίδας «Zaman» Αλί Μπουλάτς.
Την ίδια στιγμή στην Τουρκία η τάση είναι ακριβώς η αντίστροφη. Την περασμένη Παρασκευή, άλλωστε, βασισμένες προφανώς στο κλίμα που δημιούργησε η άρση της απαγόρευσης της μαντίλας στον δημόσιο τομέα, τρεις βουλευτίνες του κόμματος ΑΚΡ έκαναν την ιστορική κίνηση να προσέλθουν μαντιλοφορεμένες στο τουρκικό Κοινοβούλιο. «Η βούληση του λαού επικράτησε στο Κοινοβούλιο» δήλωσε ενθουσιασμένος με την ενέργειά τους ο ίδιος ο Ερντογάν. «Οι γυναίκες που φορούν μαντίλα και οι γυναίκες που δεν φορούν είναι πλήρη μέλη αυτής της δημοκρατίας» συμπλήρωσε, επιχειρώντας να δώσει έμφαση σε ένα αίσθημα ισότητας. Η ισλαμοποίηση που σηματοδοτούν οι άρσεις στις απαγορεύσεις χρήσης της μαντίλας ήρθε σταδιακά.
Αρχικά, το 2008, επιτράπηκε στους μαθητές θρησκευτικών σχολείων, έπειτα, το 2010, στις φοιτήτριες των πανεπιστημίων και τον Νοέμβριο του 2012 καταργήθηκε η απαγόρευση που ίσχυε σχετικά με τη μαντίλα για όλα τα δημόσια σχολεία. Παρά τις αντιρρήσεις κοσμικών, όπως ο πρύτανης του τεχνικού πανεπιστημίου της Αγκυρας Ουράλ Ακμπουλούτ, ο οποίος είχε δηλώσει παλαιότερα ότι «αν άρουμε την απαγόρευση στις μαντίλες (στα πανεπιστήμια), τότε αύριο θα έρθουν με τσαντόρ και μεθαύριο με μπούργκα... Είδαμε στο Ιράν πόσο γρήγορα μπορεί να συμβεί». Αλλες δημοσκοπήσεις πάλι, όπως αυτή που έκανε το Ιδρυμα Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών της Τουρκίας TESEV τον περασμένο Νοέμβριο, έδειχναν ότι το 76,3% των Τούρκων απαντά πως οι γυναίκες που φορούν μαντίλα θα πρέπει να μπορούν να εργάζονται στον δημόσιο τομέα.
Το απαγορευμένο μπικίνι
Οι πολιτικές της τουρκικής κυβέρνησης συνοδεύονται, κατά το γερμανικό «Spiegel», με την παράλληλη δημιουργία μιας νέας «θρησκευτικής αστικής τάξης», που απολαμβάνει τη νέα «σεμνή» μόδα για πιστές ισλαμίστριες και διακοπές σε ξενοδοχεία σε χωριστές πισίνες. Ο πουριτανισμός είχε εκδηλωθεί σε διάφορα περιστατικά του δημόσιου βίου, όταν, για παράδειγμα, φανατικοί είχαν επιτεθεί σε μία μαθήτρια με μπικίνι ή σε ένα ζευγάρι που έπινε μπίρα στη διάρκεια της νηστείας του Ραμαζανίου. Ή όταν ρύθμιση του υπουργείου Παιδείας είχε απαγορεύσει τον εμβληματικό της Γαλλικής Επανάστασης πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», εξαιτίας της γυμνόστηθης γυναικείας απεικόνισης της Δημοκρατίας.
Τα θρησκευτικά σχολεία Ιμάμ Χατίπ
και το νέο γιγάντιο τζαμί στην Κωνσταντινούπολη
Το σύνολο της ισλαμικής ατζέντας του Ερντογάν ξεδιπλώνεται σε βάθος χρόνου. Το καλοκαίρι είχε προηγηθεί η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, γνωστή και ως «4+4+4», που αποκαθιστά πλήρως τα ισλαμικά σχολεία Ιμάμ Χατίπ, επαναφέροντας σε αυτά παιδιά μικρότερα των 10 ετών και κάνοντας δεκτά και κορίτσια. Με τον τρόπο αυτόν τα σχολεία που τη δεκαετία του '50 και του '70 είχαν απαξιωθεί (το 1973 έγιναν λύκεια, ενώ είχαν μπει περιορισμοί και στην εισαγωγή υποψηφίων από αυτά στο πανεπιστήμιο) γίνονται όλο και πιο δημοφιλή. Κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς αντιδράσεις προκάλεσαν δηλώσεις του Τούρκου πρωθυπουργού, που υπονοούσαν ότι τα κοσμικά σχολεία είναι ούτε λίγο ούτε πολύ... φυτώρια κοινωνικών ανατροπέων: «Γιατί κλείσατε τα σχολεία Ιμάμ Χατίπ;» είχε πει αναφερόμενος στις παλιές απαγορεύσεις. «Μήπως επειδή δεν εκπαίδευαν τρομοκράτες και αναρχικούς; Εγώ και οι υπουργοί μου είμαστε περήφανοι για την επαναλειτουργία των σχολείων αυτών».
Ο εξισλαμισμός εκδηλώθηκε και μέσα από τα αναπτυξιακά πρότζεκτ της τουρκικής κυβέρνησης, ανάμεσα στα οποία η ανέγερση τζαμιού στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης, που αποτέλεσε ένα από τα «φιτίλια» για τις διαδηλώσεις στην τουρκική μεγαλούπολη, αλλά και τα σχέδια για την ανέγερση ενός δεύτερου, γιγαντιαίου τζαμιού στον λόφο Τσαμλίτσα της Πόλης. Και αυτές οι κινήσεις είχαν προηγούμενο: υπολογίζεται ότι από το 2002 έχουν χτιστεί 17.000 νέα τζαμιά σε όλη την Τουρκία.
Πάντως, όπως τουλάχιστον υποστηρίζει άρθρο του αραβικού «Al-Monitor» με τον τίτλο «Οι Πόλεμοι της Χιτζάμπ (μαντίλας) είναι το κλειδί στον ρόλο του Ισλάμ στην Τουρκία», ο διχασμός της Τουρκίας μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών είναι βαθύς. Η υπόθεση της μαντίλας τη διαχωρίζει όχι μόνο από την Ευρώπη αλλά και στο εσωτερικό της, και μπορεί να καθορίσει το μέλλον της τουρκικής κοινωνίας.
Μυρτώ Μπούτση
