από το περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου «Εκκλησιαστική Παρέμβαση»,

τεύχος 109, Απρίλιος 2005

Τί θέση έχει ο Χριστός στην σύγχρονη Ευρώπη; Τί νόημα έχει για τον Ευρωπαίο πολίτη του πρώτου Ευρωπαϊκού Συντάγματος το πάθος, ο σταυρός και η ανάσταση του Χριστού; Αν ρωτήση κανείς έναν έναν τους Ευρωπαίους Πολίτες θα πάρη τόσες απαντήσεις όσες είναι οι θρησκείες και όσες είναι οι αιρέσεις μέσα στην πολυσυλλεκτική κοινωνία της Ηπείρου μας. Η συντριπτική πλειοψηφία, βέβαια, ανήκει σε χριστιανικές ομολογίες, οπότε οι απαντήσεις που θα ληφθούν θα έχουν χρώμα περισσότερο χριστιανικό. Ποιά μπορεί, όμως, να είναι η απάντηση ενός ιδεατού πολίτη, ο οποίος έχει ως θεμέλιο της ζωής του τις αρχές πάνω στις οποίες δομήθηκε το νομικό οικοδόμημα της σύγχρονης Ευρώπης;

Στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα φαίνεται ότι οριστικοποιήθηκαν δύο τάσεις οι οποίες κατά διαφόρους βαθμούς είχαν αρχίσει να εμφανίζονται και να επικρατούν στις επιμέρους εθνικές νομοθεσίες. Η μία είναι η αποσύνδεση του συντάγματος από οποιαδήποτε αναφορά στον Θεό. Δεν υπάρχει στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα θεολογική προμετωπίδα, παρά μονάχα ένα χωρίο από τον Θουκυδίδη. Η δεύτερη τάση είναι η αποδέσμευση της ελευθερίας από την αλήθεια. Μέσα στην παράδοσή μας γνωρίζουμε ότι η αλήθεια μας ελευθερώνει, σύμφωνα με το ευαγγελικό χωρίο “γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς” (κατά Ιωάννη 8, 32). Μέσα, όμως, σε μια κοινωνία αντιθέσεων η νομοθεσία, προκειμένου να εξασφαλίση την ελευθερία και την αξιοπρέπεια όλων των πολιτών, παρακάμπτει την συζήτηση για την αλήθεια και αυτοπεριορίζεται στην θέση του προστάτη όλων των φιλοσοφιών, όλων των δογματικών πίστεων και όλων των πολιτικών πεποιθήσεων.

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα προσπαθεί να κατοχυρώση νομοθετικά την πολυπολιτισμικότητα, την διαφορετικότητα, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών, όπως αυτά ωρίμασαν μέσα από πολέμους, κοινωνικές αναστατώσεις, ιδεολογικές διαμάχες, οι οποίες συντάραξαν την Ευρώπη κατά τους προηγούμενους αιώνες. Σύμφωνα με μια “υμνολογική” περιγραφή του “Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων”, ο οποίος αποτελεί το δεύτερο μέρος του Ευρωπαϊκού Συντάγματος, ο “[Χάρτης] είναι η ασπίδα των πολιτών σε κάθε προσπάθεια παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους και των θεμελιωδών ελευθεριών τους. Προστατεύει την αξιοπρέπειά τους, τις ελευθερίες τους...”

Πίσω από τον ύμνο στην ελευθερία και την προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου υπάρχει η αγωνία της σύνθεσης των αντιθέσεων. Θα μπορούσε να μιλήση κανείς για την φυγή των νομοθετών σε ένα “νομικό σουρεαλισμό”, προκειμένου να διασωθή η ελευθερία του ανθρώπου μέσα στις αντιθέσεις και τις διχογνωμίες ενός παράλογου κόσμου. Η προσπάθεια, όμως, να καλυφθούν νομικά οι αντιθέσεις, προβάλλει έντονα το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ της ελευθερίας και της αλήθειας. Στο άρθρο 51, του πρώτου μέρους, κάτω από τον τίτλο “καθεστώς των εκκλησιών και των μη ομολογιακών ενώσεων”, διαλαμβάνεται: “1. Η Ένωση σέβεται και δεν θίγει το καθεστώς που έχουν σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο οι εκκλησίες και οι θρησκευτικές ενώσεις ή κοινότητες στα κράτη μέλη. 2. Η Ένωση σέβεται παρομοίως το καθεστώς των φιλοσοφικών και μη ομολογιακών οργανώσεων. 3. Η Ένωση διατηρεί ανοικτό, διαφανή και τακτικό διάλογο με τις εκκλησίες και τις οργανώσεις αυτές, αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη ταυτότητα και συμβολή τους”. Επίσης, στο άρθρο 10, του δευτέρου μέρους, κάτω από τον τίτλο “Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας”, διαλαμβάνεται: “...Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Το δικαίωμα αυτό συνεπάγεται την ελευθερία μεταβολής θρησκεύματος ή πεποιθήσεων, καθώς και την ελευθερία εκδήλωσης του θρησκεύματος ή των πεποιθήσεών του ατομικά ή συλλογικά, δημόσια ή κατ’ ιδίαν, με τη λατρεία, την εκπαίδευση, την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων του και τις τελετές”. Όλων, λοιπόν, οι φιλοσοφικές, πολιτικές και θρησκευτικές απόψεις είναι εξίσου σεβαστές και προστατεύονται, παρά τις αντιθέσεις και τις ριζικές διαφοροποιήσεις τους. Όλων, επίσης, προστατεύεται η ελευθερία της έκφρασης (άρθρο ΙΙ-11). Όμως, όπως μας λέει η κοινή λογική, δεν μπορεί όλες οι αντικρουόμενες απόψεις και όλες οι ασύμφωνες διδασκαλίες να είναι εξίσου αληθινές. Κάποιες σφάλλουν. Κάποιες, επίσης, είναι ενδεχόμενο να κρύβουν σκοπιμότητες, ενώ άλλες να είναι ανιδιοτελείς. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να είναι ταυτόχρονα αληθινοί και οι πιστοί και οι άπιστοι· και αυτοί που δέχονται τον Χριστό ως Θεό και αυτοί που τον “θαυμάζουν” ως αγωνιζόμενο με τα πάθη του θνητό άνθρωπο. Δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα αληθινοί και οι αγνωστικιστές και αυτοί που δέχονται ότι υπάρχει προσωπική αρχή του παντός. Πάντως, το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στο Προοίμιό του διαλαμβάνει: “Με την συνείδηση ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος είναι φορέας πολιτισμού, ότι οι κάτοικοί της, εγκαθιστάμενοι κατά διαδοχικά κύματα, από τις απαρχές της ανθρωπότητας, ανέπτυξαν σταδιακά τις αξίες στις οποίες ερείδεται ο ανθρωπισμός: την ισότητα των ανθρώπινων όντων, την ελευθερία, το σεβασμό του Λόγου, Εμπνεόμενοι από την πολιτιστική, τη θρησκευτική και την ανθρωπιστική κληρονομιά της Ευρώπης, οι αξίες της οποίας εξακολουθούν να αποτελούν ζωντανή πραγματικότητα..., Βέβαιοι ότι, “ενωμένοι στην ποικιλομορφία της”, η Ευρώπη τους προσφέρει τις καλύτερες δυνατότητες να συνεχίσουν... συμφώνησαν [τίς διατάξεις του Ευρωπαϊκού Συντάγματος]”. Στο παραπάνω απόσπασμα από το προοίμιο εντύπωση προκαλούν δύο κυρίως αναφορές. Πρώτον, η αναφορά στον “σεβασμό του Λόγου”, ως ενός από τα ερείσματα του ανθρωπισμού, και δεύτερον, η αναφορά στην έμπνευση των ευρωπαίων νομοθετών και από την θρησκευτική κληρονομιά της Ευρώπης, στην οποία όμως δεν δίνεται καμμιά χριστιανική απόχρωση. Πάντως, προκαλεί εντύπωση το κεφαλαίο λάμδα στον Λόγο. Από αυτό τί μπορεί να υποθέση κανείς; Να υποθέση ότι ο “Λόγος” του προοιμίου είναι ο ενυπόστατος Λόγος της Χριστιανικής θεολογίας; Αν όχι, μήπως είναι ο παγκόσμιος λόγος των στωϊκών; Ή, απλώς είναι ο θεοποιημένος ανθρώπινος λόγος των ορθολογιστών Ευρωπαίων φιλοσόφων; Μάλλον το τελευταίο συμβαίνει. Ο Λόγος του προοιμίου δεν συνδέεται με την θρησκευτική κληρονομιά της Ευρώπης. Δεν είναι ο Υιός του Θεού, που είναι η Κεφαλή της Εκκλησίας. Δεν είναι ο “ενανθρωπήσας Θεός”. Είναι ανθρώπινη δύναμη και ενέργεια. Δεν είναι το “Πάσχα ημών”, το οποίο “διαβιβάζει” όλο το ανθρώπινο γένος “εκ του θανάτου προς την ζωήν”. Δεν είναι αυτός που δωρίζει στους ταπεινούς και καθαρούς “τή καρδία” την θεοποιό χάρη. Είναι αντίθετα η καθέδρα της ανθρώπινης έπαρσης. Η πηγή όλων των προβλημάτων.

Η ανθρωπιστικότερη εκδήλωση του υπερτροφικού ανθρώπινου λόγου –τού θεμελίου της Ευρώπης– είναι η προστασία της ελευθερίας όλων “τών ανθρώπινων όντων”, η ισότητα, η αποδοχή της διαφορετικότητας σε όλα τα επίπεδα της προσωπικής και κοινωνικής ανθρώπινης ζωής. Αυτό το μέγιστο κατόρθωμα του ανθρώπινου λόγου μπόρεσε να επιτευχθή, όπως επισημάνθηκε, με την αποσύνδεση της ελευθερίας από την αλήθεια. Με το να αφεθή το ψέμα να εκφράζεται ελεύθερα.

Αυτό το γεγονός προβάλλει έναν κίνδυνο και μια πρόκληση. Ο κίνδυνος που προβάλλει είναι αυτός για τον οποίο μας προειδοποίησε η υπόθεση της μουσουλμανικής μαντίλας στη Γαλλία και η υπόθεση του Αυστριακού σκιτσογράφου Γκέρχαρντ Χάντερερ στην Ελλάδα. Υπάρχει, δηλαδή, ο κίνδυνος του πολέμου, από ορισμένους υπερευαίσθητους, κάθε διακριτικού θρησκευτικού γνωρίσματος, για να μην θίγονται οι “διαφορετικοί”, οι άθεοι και οι άλλες θρησκευτικές μειονότητες. Επίσης, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιοι, στηριγμένοι πάνω στην ελευθερία της τέχνης, να θεωρούν ότι προσβάλλονται, π.χ. ως Έλληνες, από την αντίδραση ορισμένων συμπατριωτών τους, οι οποίοι δεν ανέχονται το άκομψο και ανίερο κριτικό χιούμορ το οποίο χρησιμοποιεί ως μέσο ιερά πρόσωπα και σύμβολα.

Τέλος, η πρόκληση που προβάλλεται είναι η πλήρης ελευθερία, όπου, χωρίς κοσμικές προστασίες, καλούμαστε να πραγματοποιήσουμε την εκκλησιαστική μας ζωή. Ό,τι δεν επιβάλλεται από τον νόμο. Ό,τι δεν πραγματοποιείται με την σύμπραξη της αστυνομίας, οφείλει να πείση με την αλήθεια του, με την πνευματική του δύναμη, με τα απτά αποτελέσματα του τρόπου ζωής που προτείνει.

Φυσικά, η πλήρης ελευθερία, απαιτεί από τους εκπροσώπους της Εκκλησίας, από τους ποιμένες και διδασκάλους της, να είναι γνήσιοι ποιμένες και αυθεντικοί “αποστολικοί” διδάσκαλοι. Και οι πιστοί της κατά το δυνατόν “βεβαιόπιστοι”.–

Πηγή: http://www.parembasis.gr/2005/05_04_04.htm