Δεν αναφέρομαι στις κρατικές/γραφειοκρατικές δομές που συγκροτούν τα μεταποικιακά πολιτειακά συστήματα της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, αλλά στον ίδιο τον πυρήνα του δογματικού Ισλάμ, όπως αυτός συντίθεται στους δύο κύριους κοσμοθεωρητικούς πόλους, τον σουνιτισμό και τον σιιτισμό. Είναι εντυπωσιακό για τον κοινωνικό επιστήμονα, που παρατηρεί την εξέλιξη του φαινομένου από την άποψη της έντασης, αλλά και εξαιρετικά δυσάρεστο για αυτούς που βιώνουν στην καθημερινότητά τους αυτά τα ιδιόμορφα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα ότι πλέον το Ισλάμ -κυρίως στη σουνίτικη διάστασή του- δείχνει ότι έχει ξεπεράσει και έχει απορρίψει τις όποιες προσπάθειες έλαβαν χώρα κυρίως από τον 19ο αιώνα και μετά για έναν δομικό εκσυγχρονισμό και για τον συγκερασμό μιας πολιτικά διευρυμένης αντιπροσωπευτικής δομής με το θρησκευτικό δεδομένο. Πλέον το σουνιτικό Ισλάμ βρίσκεται παγιδευμένο στις καλένδες του άκρατου συντηρητισμού, που εκκολάπτει ριζοσπαστικές συμπεριφορές και σεκταριστικές νόρμες. Μόνο που ο άκρατος συντηρητισμός δεν αποτελεί μια ασυνάρτητη επιλογή κάποιων λίγων λούμπεν στοιχείων. Έχει συγκροτημένο θεωρητικό και φιλοσοφικό πλαίσιο που διδάσκεται στους νεαρούς σουνίτες στις σαλαφιστικές μαντράσες ανά τον κόσμο· από το Riyadh της Ινδίας έως το Newham στο ανατολικό Λονδίνο και το Bradford στη βορειοδυτική Αγγλία.
Ο σαλαφισμός εκκινεί από τη φράση του προφήτη Μωάμεθ, όπως αυτή εμπεριέχεται στη hadith (παράδοση) -τη συλλογή των έργων και των διδαχών του ιδρυτή του Ισλάμ-: «Οι άνθρωποι της γενιάς μου είναι οι καλύτεροι, μετά αυτοί που ακολουθούν αυτούς και μετά αυτοί της επόμενης γενιάς». Η φράση αυτή προσεγγίζεται ως ευθεία διαταγή του Μωάμεθ προς όλους τους μουσουλμάνους να ακολουθούν το παράδειγμα των τριών αυτών γενεών (salaf). Οι θεωρητικές δομές του σαλαφιστικού Ισλάμ, όπως αυτές εμφανίζονται σήμερα, εκκινούν από τον ισλαμιστή θεολόγο Muhammad ibn Abd al-Wahhab (1703-1792), που, εκτός του ότι θεμελίωσε την υπερσυντηρητική αυτή προσέγγιση σε θεολογικό ρεύμα, ήταν και συνιδρυτής του πρώτου σαουδαραβικού κράτους μαζί με τον εμίρη Muhammad bin Saud. Αναφέρω όλες αυτές τις λεπτομέρειες για να καταδείξω ότι η σημερινή στροφή του σουνιτικού Ισλάμ προς τα μονοπάτια του υπερσυντηρητισμού, της υπέρμετρης ριζοσπαστικοποίησης και της απόλυτης ρήξης με το «όλον άλλο» δεν έχει κοντές ρίζες.
Εν αντιθέσει, με τη δυτική τρομοκρατία και όλες τις εκφάνσεις της, αριστερίστικη, φασιστική, νεοναζιστική, θρησκευτικοζηλωτική/ρατσιστική κ.ά., που στερείται στις περισσότερες των περιπτώσεων ισχυρών θεωρητικών κειμένων, ο φονταμενταλισμός της σαλαφιστικής διάστασης ακουμπά πάνω σε στέρεες θεωρητικές αναλύσεις που στην υπερβατική υπερβολή τους οδηγούν σε τερατογενέσεις τύπου Al Qaeda ή ISIL. Για παράδειγμα, τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μια σημαντική, ενδελεχής και καθ' όλα θεωρητικά σοβαρή συζήτηση στο εσωτερικό των σαλαφιστών θεολόγων αναφορικά με την πραγματική σημασία του όρου «μεγάλο Τζιχάντ» (Jihad e Akbar). Πολλοί εξ αυτών καταλήγουν ότι ο πρωταρχικός εσωτερικός αγώνας ενός πιστού στο να ακολουθεί τις νόρμες του Κορανίου εμπεριέχει και τη βια ως εργαλείο ενίσχυσης της πίστης.
Παρακολουθούμε από την 11η Σεπτεμβρίου μέχρι και σήμερα τη φρίκη των σαλαφιστών να παράγει εκατόμβες νεκρών σε όλο τον πλανήτη. Γινόμαστε μάρτυρες μιας νεοφεουδαλικής αγριότητας, με τους τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους να σπέρνουν τον όλεθρο και τη φρίκη, με την ίδια «επιμέλεια» που μέχρι πριν από λίγα χρόνια επεδείκνυαν οι Ταλιμπάν ή ακόμα και σήμερα η Boko Haram. Κι ενώ το σύνολο του πλανήτη με φρίκη παρακολουθεί τα έργα και τις ημέρες των σαλαφιστών, η φρίκη και ο όλεθρος ηρωοποιούνται από τους κήρυκες του μίσους μέσα στις σαλαφιστικές μαντράσες, με ακροατήριο νέα αγόρια και εφήβους, που σε λίγο καιρό θα αναλάβουν αυτοί τη σκυτάλη, αφού έχουν ολοκληρώσει τη θεωρητικοποίηση της φρίκης και του θανάτου σε μια αλληλουχία εκλογίκευσης του παραλόγου και δικαιολόγησης του μίσους.
Σπύρος Ν. Λίτσας
