***
Σεβασμιώτατε, άγιε Πρωτοσύγκελε, σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί διδάσκοντες και διδασκόμενοι της «Σχολής Βυζαντινής Μουσικής "Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος"», της Μητροπόλεώς μας, αγαπητοί αδελφοί εν Χριστώ,
Χριστός γεννάται δοξάσατε
Χριστός…
Η λέξη Χριστός, είναι το ουσιαστικό του επιθέτου χριστός του ελληνικού ρήματος χρίω και σημαίνει, ο Σωτήρας, ο «κεχρισμένος» από τον Θεό, αυτός πού έχει το χρίσμα μιάς θείας αποστολής1. Η ελληνική ονομασία Χριστός, είναι αντίστοιχη της εβραϊκής λέξης «משיח», (Μασσίαχ) και της αραμαϊκής (Μεσί(χ)α)2, δηλαδή ο Μεσσίας, ο Σωτήρας στον οποίο αναφέρεται η Π.Δ., ο αναμενόμενος εκλεκτός απεσταλμένος του Θεού ο οποίος θα σώσει το έθνος του Ισραήλ ελευθερώνοντάς το από τους εχθρούς του και θα αποτελεί ευλογία για όλα τα έθνη3. Γι΄ αυτό και ο αρχιερέας των Ιουδαίων ονομαζόταν «ο ιερεύς ο Χριστός» ή «κεχρισμένος» και οι βασιλείς των Εβραίων έφεραν τον τίτλο «ο Χριστός του Κυρίου»4. Στην Κ.Δ. όμως η λέξη αποτελεί τον πιο κοινό τίτλο του Ιησού5.
Το Ελληνικό όνομα Ιησούς αποδίδει την αραμαϊκή λέξη «ישוע» (Γιεσούα), η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «יהושוע» (Γεχοσούα) που σημαίνει στα ελληνικά «ο Θεός είναι Σωτηρία»6.
Βασικά το όνομα Ιησούς που δόθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στον υιό της Παρθένου Μαρίας όταν της κόμισε την καλή αγγελία της ενανθρώπησης του Υιού του Θεού, είναι το ίδιο όνομα που είχε αναγγελθεί στον Ησαΐα7 με τη λέξη Εμμανουήλ8.
Το Εμμανουήλ είναι Εβραϊκό κύριο όνομα και το συναντάμε στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα9, ως το κύριο όνομα του παιδιού, την γέννηση του οποίου προαναγγέλλει ο προφήτης στον βασιλιά Άχαζ και σημαίνει «μεθ' ημών ο Θεός» δηλαδή, ο Θεός είναι μαζί μας και συνεπώς μας σώζει, είναι ο Σωτήρας μας, είναι η σωτηρία μας10.
Οι ονομασίες λοιπόν,Ιησούς, Εμμανουήλ, Χριστός, ουσιαστικά συνταυτίζονται και σημαίνουν ότι: ο Θεός είναι μαζί μας, ο Θεός είναι μαζί με τον άνθρωπο. Ο Θεός είναι μαζί με τον άνθρωπο για να τον σώσει.
Να τον σώσει από τι; Να τον σώσει από την αμαρτία είναι η απάντηση. Ο Ιησούς Χριστός είναι η σωτηρία της ψυχής μας. Η λύτρωση μας από την αμαρτία, τον διάβολο και τον αιώνιο πνευματικό θάνατο που εισήλθε στον κόσμο με την πτώση του πρώτου ανθρώπου από την παραδείσια θεοκοινωνία11.
Σύμφωνα με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη, ο Ιησούς είναι «ο Σωτήρ του κόσμου, ο Χριστός»12, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο «ενανθρωπήσας Λόγος του Θεού», η αποκεκαλυμμένη Αλήθεια, ο μοναδικός αληθινός Θεός και πλάστης του σύμπαντος κόσμου που έγινε άνθρωπος για να σώσει τον άνθρωπο.
«Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω σωτήρι μου»13, αναφώνησε η Παρθένος Μαρία, μετά την επίσκεψη της στην Ελισάβετ, δοξολογώντας τον Κύριο για το ευχάριστο μήνυμα του αγγέλου.
Χριστός γεννάται…
Ο Χριστός λοιπόν γεννάται «εν Βηθλέεμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως»14, «εν ετει πεντεκαιδεκάτω της ηγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος…»15, εκ της πανσέμνου Μαριάμ, καθώς «η Παρθένος έσχεν εν γαστρί, και έτεκεν Υιόν τον Εμμανουήλ, Θεόν τε και άνθρωπον»16. Αυτός θα «σώσει τον λαόν αυτού εκ των ανομιών αυτού»17, διότι η ανθρώπινη φύση μόνη της, σκοτισμένη από το ζόφο της αμαρτίας, δεν μπορεί να βρει το δρόμο για τον παράδεισο της τρυφής, δηλαδή της κοινωνίας με το δημιουργό της.
«Ο Υιός του Θεού λοιπόν, ανέλαβε την ανθρώπινη φύση πάνω στα φτερά της θεϊκής του Υπόστασης και, ανοίγοντας τα, την ύψωσε στον ουρανό της θεοκοινωνίας... Και έτσι διά της Ενσαρκώσεως, η ανθρώπινη φύση ενώθηκε οριστικά και αμετάκλητα, «αδιαιρέτως και αχωρίστως», με τη θεϊκή φύση της Υπόστασης του Υιού του Θεού. Ο τριαδικός Θεός, στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού, δημιούργησε το πρότυπο, επί τη βάσει του οποίου πρόκειται να πραγματοποιηθεί η θεοκοινωνία των μεταπτωτικών ανθρώπων»18.
Ταπεινώνεται ο Θεός για να υψωθεί ο άνθρωπος. Πραγματικά μόνον ο ένας κι αληθινός Θεός θα μπορούσε να ταπεινωθεί τόσο, ώστε να πάρει το σχήμα του δημιουργήματός του μέσα σ΄ ένα στάβλο βοδιών. Ποτέ κανένας άνθρωπος δεν ταπεινώνει έτσι τον εαυτό του.
Και εν προκειμένω, τι πείρα – εμπειρία έχουμε εμείς από στάβλους ζώων; Ποιος από μας έστω από απλή περιέργεια έχει προσεγγίσει ή τολμάει να προσεγγίσει στην εποχή μας, στάβλους, μαντριά ζώων; Ίσως μάλιστα, γι΄ αυτό να γεννήθηκε ο Χριστός σε μια εποχή που ήταν κάτι κοινό για τους ανθρώπους, η κατοχή ζώων και η χρήση στάβλων. Διότι ποιος από εμάς σήμερα θα συναντούσε το νεογέννητο θείο βρέφος, αν τυχόν Εκείνο γεννιόταν σ΄ ένα στάβλο της εποχής μας; Ποιος άραγε σήμερα θα βρει, ποιος θα δει και ποιος θα προσκυνήσει σε στάβλο άδολων ζώων τον γεννηθέντα Χριστό; Ίσως πάλι, μόνον κάποιοι ποιμένες αγραυλούντες(αυτοί δηλαδή, που ζουν στους αγρούς, στην ύπαιθρο)… Ίσως πάλι και κάποιοι που νιώσουν την ψυχή τους ως στάβλο και την καρδιά τους ως φάτνη!
Είναι οι άνθρωποι εκείνοι που μπροστά στο ανυπέρβλητο μεγαλείο της θείας αγάπης και της θείας οικονομίας της ενανθρώπησης του Θεού, αναφωνούν με τα χείλη του ψαλμωδού, «Τί δώρο να προσφέρουμε Χριστέ, Θεέ μας, Σ’ Εσένα που στη γη ως άνθρωπος ήρθες για μας: Καθένα από τα πλάσματά Σου ευχαριστία σου προσφέρει. Οι Άγγελοι ύμνο Σου προσφέρουν, ο ουρανός τον αστέρα, οι Μάγοι τα δώρα, οι ποιμένες έκπληξη και θαυμασμό, η γη το Σπήλαιο, η έρημος τη φάτνη, κι εμείς προσφέρουμε την Παρθένο Μητέρα Εσύ που είσαι ο αιώνιος Θεός ελέησέ μας»19.
Όπως διαπιστώνουμε «πάσα κτίσις, λογική τε και νοερά» λατρεύει τον Θεό και σ΄ Αυτόν «την αΐδιον αναπέμπει δοξολογίαν»20. Εξαιρέτως δε τα ανθρώπινα χείλη υμνολογούν και δοξάζουν και η καρδιά ξεχειλίζει από χαρά «ότι ετέχθη ημίν σήμερον σωτήρ»21.
Χριστός γεννάται δοξάσατε
Ο άνθρωπος και ιδιαίτερα εκείνος που έχει λουστεί στο φως της χάρις του Θεού, έχει ανάγκη να δοξάσει τον Θεό διότι αναγνωρίζει «στη λογική και ηθική φύση του τις άπειρες δωρεές του Θεού προς αυτόν… γεύεται το άπειρο έλεος και την αγάπη του Κυρίου και έτσι αισθάνεται τον εαυτό του παιδί του Θεού, μέτοχο της ευδαιμονίας και της μακαριότητας του Θεού, πράγμα το οποίο συμβάλλει στον αιώνιο έπαινο της δόξας και της αγάπης του Θεού απ' αυτόν»22.
Δεν κάνει βέβαια, τίποτε παραπάνω ο κάθε ορθόδοξος χριστιανός όταν απευθύνει δοξολογικούς ύμνους στο Θεό, από το να ακολουθεί το παράδειγμα του Χριστού και των μαθητών Αυτού, οι οποίοι κατά την Μεγάλη Πέμπτη αφού έψαλαν, βγήκαν κατόπιν στο όρος των ελαιών23, «και υμνήσαντες εξήλθον εις το όρος των ελαιών»24. «Ο Σωτήρ ύμνησε [και ημείς πρέπει να] υμνούμεν ομοίως»25, θα πει εύστοχα ο ιερός Χρυσόστομος.
Σύμφωνα με τους Ρώσους θεολόγους, «η ουσία της Ορθοδοξίας συνίσταται στην ορθή εξύμνηση του Θεού πού πραγματοποιείται μέσα στην ορθή πίστη, τη λατρεία και τη γενικότερη εσωτερική και εξωτερική ζωή και συνείδηση της Εκκλησίας ως μυστικό σώμα του Χριστού»26.
Αυτό πιθανόν σημαίνει και η λέξη Ορθοδοξία, «αυτόν δηλαδή, πού αναπέμπει την ορθή δόξα (από το δοξάζω = γεραίρω, δοξολογώ), δηλαδή τη γνήσια, αληθινή και ορθή δοξολογία και την πρέπουσα υμνολόγηση του Θεού»27.
Ήταν πάλι Ρώσοι εκείνοι οι οποίοι ανακάλυψαν την οδό του Αληθινού Θεού μέσα στο ναό της του Θεού Σοφίας στη Βασιλεύουσα Πόλη, όταν θαύμασαν τα τελούμενα της ορθόδοξης λατρείας και άκουσαν την υμνολόγηση του Θεού δια της βυζαντινής υμνωδίας. Αυτής της απαράμιλλης μουσικής τέχνης που «ανεβάζει τον άνθρωπο από τη γη στον ουρανό», όπως ομολόγησαν οι Ρώσοι απεσταλμένοι του Mεγάλου Πρίγκιπα του Κιέβου Βλαδίμηρου28.
Η βυζαντινή μουσική είναι η μουσική της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας, είναι η μουσική της Ορθοδοξίας29 που στόχος της έχει να υμνήσει το Θεό(με δοξολογία, ευχαριστία, ικεσία), και να οδηγήσει ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη, στο Θεϊκό μεγαλείο30.
Αυτή τη μουσική έρχεται να διακονήσει φιλότιμα και η νεοϊδρυθείσα (15 Νοεμβρίου 2015), Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου, με την επωνυμία «Σχολή Βυζαντινής Μουσικής "Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος"», με διευθυντή τον μουσικολογιώτατο πατέρα Ευστράτιο Γιουσμά, εφημέριο του Ιερού Ναού Αγίων Πατέρων Άνω Χάλικα και με κύριο στόχο την ανάδειξη νέων και εξειδικευμένων ιεροψαλτών αλλά και την πνευματική καλλιέργεια του σπουδαστή. Ας μη λησμονούμε αυτό που ο Μ. Βασίλειος έλεγε ότι δηλαδή, «…τα εναρμόνια μέλη των ψαλμών ημίν επινενόηται, ίνα οι παίδες την ηλικίαν, ή και όλως οι νεαροί το ήθος, τω μεν δοκείν μελωδώσι, τη δε αλήθεια τας ψυχάς εκπαιδεύονται»31, και αυτό που ο ιερός Χρυσόστομος τόνιζε: «Μη γαρ μικρόν νομίσης ψαλμωδίαν είναι. Δοκεί μεν γαρ την ακοήν θέλγειν, τη δε αλήθεια την ψυχήν εγείρειν»32.
Στους πρωτεργάτες της ίδρυσης της «Σχολής Βυζαντινής Μουσικής "Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος"», της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου και στο Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας που εκθύμως ευλόγησε αυτό το έργο, αξίζει κάθε δίκαιος έπαινος και τα θερμά συγχαρητήρια του πιστού λαού του Θεού.
Σήμερα μάλιστα, είμαστε εδώ συγκεντρωμένοι γύρω από τον Επίσκοπό μας για να παρακολουθήσουμε την χριστουγεννιάτικη, εορταστική, πνευματική, μουσική, εκδήλωση αυτής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεώς μας, η οποία θα μας παραθέσει ως πνευματική τράπεζα, χριστουγεννιάτικους ύμνους και κάλαντα για να δοξολογήσουμε όλοι μαζί ευφρόσυνα «...δόξα εν υψίστοις λέγοντες, τω σήμερον εν σπηλαίω τεχθέντι, εκ της Παρθένου, και Θεοτόκου, εν Βηθλέεμ της Ιουδαίας»33, καθώς «... άξιον ως αληθώς, και δίκαιον και πρέπον τη μεγαλοπρεπεία της αγιοσύνης σου, σε αινείν, σε υμνείν, σε ευλογείν, σε προσκυνείν, σοι ευχαριστείν, σε δοξάζειν τον μόνον όντως όντα Θεόν' και σοι προσφέρειν εν καρδία συντετριμμένη και πνεύματι ταπεινώσεως την λογικήν ταύτην λατρείαν ημών...»34.
Πολλές ευχές για πνευματική και μουσική προκοπή στους διδάσκοντες και διδασκομένους της «Σχολή Βυζαντινής Μουσικής "Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος"», Καλά Χριστούγεννα σε όλους και ευλογημένο το Άγιο Δωδεκαήμερο.
Του Παναγιώτη Τσαγκάρη
Γενικού Γραμματέα Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων
Υποσημειώσεις:
1 Νέα Ελληνικὴ Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. 20, εκδ. Χάρη Πάτση, Αθήνα 1975, σ. 627.
2 Θεοδοσίου Στράτος – Δανέζης Μάνος, Στα ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. Αστρονομία, Ιστορία, Φιλοσοφία, εκδ. Δίαυλος, Αθήνα 2000, σ. 184.
3 Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. 12, εκδ. Αθαν. Μαρτίνος, Αθήναι 1968, σ. 198.
4 Νέα Ελληνικὴ Εγκυκλοπαιδεία, ό.π., σ. 627 και από Στύλιος Κ. Ευθύμιος, Μητροπολίτης Αχελώου, Μικρό Χριστιανικό Λεξικό, εκδ. Επτάλοφος Α.Β.Ε.Ε., Αθήνα 1982, σ. 130.
5 Νέα Ελληνικὴ Εγκυκλοπαιδεία, όπ., σ. 627.
6 Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, όπ., σ. 195 και από Βικιπαίδεια ή Wikipedia, λήμμα: Ιησούς Χριστός. Ηλεκτρονική πηγή : https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%8D%CF%82_%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%82
7 Ησ. 7, 14.
8 Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, όπ., σ. 195 και από Νέα Ελληνικὴ Εγκυκλοπαιδεία, όπ., σ. 627.
9 Ησ. 7, 14.
10 Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. 5, εκδ. Αθαν. Μαρτίνος, Αθήναι 1964, σ. 678.
11 Θεοδώρου Ανδρέας, Βασική δογματική διδασκαλία – Απαντήσεις σε ερωτήματα σωτηριολογικά, εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2006, σ. 31.
12 Ιωάν. 4, 42.
13 Λουκ. 1, 47.
14 Ματθ. 2, 1.
15 Λουκ. 3, 1.
16 Από την Ακολουθία του Γάμου, Ἦχος πλ. α´. Ἡσαΐα χόρευε.
17 Ματθ. 1, 21.
18 Στύλιος Κ. Ευθύμιος, Μητροπολίτης Αχελώου, Θεοκοινωνία – Ορθόδοξη θεώρηση της θρησκευτικότητας, εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2007, σσ. 122-123.
19 Το Τροπάριον του Εσπερινού των Χριστουγέννων: «Τι σοι προσηνέγκωμεν Χριστέ ο Θεός, ότι ώφθης επί της γης ως άνθρωπος δι’ ημάς; Έκαστον των υπό σου γενομένων κτισμάτων την ευχαριστίαν σοι προσάγει, οι άγγελοι τον ύμνον, οι ουρανοί τον αστέρα, οι μάγοι τα δώρα, οι ποιμένες το θαύμα, η γη το σπήλαιον, η έρημος την φάτνην, ημείς δε μητεραν Παρθένον. Ο προ αιώνων Θεός, ελέησον ημάς.»
20 Ευχή της αγίας Αναφοράς από τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου από «Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου (Το κείμενο σε απόδοση στη νεοελληνική)», εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Η Ζωή», Αθήνα 1994, σ. 90.
21 Λουκ. 2,11.
22 Θεοδώρου Ανδρέας, Η ουσία της Ορθοδοξίας, εκδ. Παρουσία, Αθήνα 1998, σ. 64.
23 Ψαλώ τω Θεώ μου έως υπάρχω, Συλλογή εκκλησιαστικών ύμνων, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 2001, σ. 5.
24 Ματθ. 26, 30.
25 Μαντζάνας Κ. Παναγιώτης, Η εθνική μας μουσική παράδοση(ιστορικο-μουσικολογική μελέτη), εκδ. Τήνος, Αθήνα 2005, σ. 143.
26 Θεοδώρου Ανδρέας, Η ουσία της Ορθοδοξίας, όπ., σ. 22.
27 Θεοδώρου Ανδρέας, Η ουσία της Ορθοδοξίας, όπ., σ. 22.
28 Από Βικιπαίδεια ή Wikipedia, λήμμα: Εκχριστιανισμός των Ρως. Ηλεκτρονική πηγή : https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BA%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%A1%CF%89%CF%82
29 Παπαδημητρακόπουλος Γ. Κωνσταντίνος, Μπροστά στα σύγχρονα μουσικά ρεύματα, εκδ. Φωτοδότες, Αθήνα 1994, σ. 70.
30 Παπαδημητρακόπουλος Γ. Κωνσταντίνος, Μπροστά στα σύγχρονα μουσικά ρεύματα, όπ., σ. 77.
31 Μ. Βασίλειος, Ρ.G. 29, 212β. Βλ. Μαντζάνας Κ. Παναγιώτης, Η εθνική μας μουσική παράδοση, όπ., σ. 87.
32 Ιω. Χρυσόστομος, Ρ.G. 56, 402. Βλ. Μαντζάνας Κ. Παναγιώτης, Η εθνική μας μουσική παράδοση, όπ., σ. 87.
33 Κάθισμα του Όρθρου των Χριστουγέννων, Ήχος δ' . Κατεπλάγη Ιωσήφ. Δεύτε ίδωμεν πιστοί.
34 Ευχή της αγίας Αναφοράς από τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, από «Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου», όπ., σ. 86.
